کارهای زنبورداری در ماه بهمن

در نیمه دوم بهمن ماه معمولا در ایران گل های درختان بیدمشک باز می شوند. در شمال ایران متاسفانه همه ساله پس از باز شدن شكوفه ها سرما دوباره برمی گردد و باران و برف شكوفه ها را خراب و زنبورها را از گرده های پر ارزش آن محروم می كند. برای احتراز از آن روشی پیشنهاد شده كه بهتر است آن را بخوانید.

همراه باز شدن گل های درختان بیدمشک زنبورها نیز در یك روز آفتابی خوشه زمستانی را بهم زده دوباره فعالیت سالیانه اشان را از سر می گیرند یعنی از زندگی غیرفعال به زندگی فعال قدم گذاشته و زندگی عادیشان را دوباره شروع می كنند. كارگران كه تاكنون در گرمای حدود 20 درجه زندگی می كردند با خوردن عسل زیاد گرمای داخلی كندو را بالا برده و به 35 درجه می رسانند.

در این وضع ملكه اولین تخم ها را داخل سلول ها گذاشته و طبق روال كار از این به بعد هم هر روز به تعداد تخم هائی كه می گذارد می افزاید. در كندوهای خودم كه در كرج مسقتر بودند در 24 بهمن تخم ها را دیدم. در این تاریخ گل های بیدمشک نیز در این منطقه باز شده و زنبورها از آن استفاده می كردند.

ملكه زمانی تخمگذاری می كند كه گرمای داخلی به 35 درجه برسد. زنبورها با خوردن عسل فراوان قادرند گرمای داخلی كندو را تا این حد بالا ببرند. نتیجه ای كه می توان گرفت اینست كه در اواخر این ماه مصرف عسل ناگهان خیلی زیاد می شود. برای كمك به جمعیت اگر قاب عسل موجود نبود كه داخل كندو آویزان كرد مقداری خمیرشیرین روی قاب ها می گذارند ولی بهتر است روی قاب ها یك صفحه نایلونی پهن كرد تا اگر خمیرشیرین در اثر گرمای داخلی كندو شل شد روی كف كندو نریزد. و در صورت لزوم این كار را چندبار تكرار نمود.

این ماه مهمترین كار زنبوردار باید سعی در گرم نگهداشتن كندوها باشد تا ملكه بتواند روزانه هر چه بیشتر تخم بگذارد. گذاشتن پارچه روی قابها لازم است. این كمک بزرگی به جمعیت در گرم شدن و گرم ماندن است كه زنبورها حق الزحمه زنبوردار را سه ماه با بار آوردن و عسل دادن از شكوفه های درختان میوه حداكثر در اردیبهشت و خرداد ماه می پردازند و بدین وسیله از وی تشكر می كنند.

زنبوردارانی كه از گرم كردن و تغذیه زنبورها در این ماه كوتاهی می كنند خودشان را از یك محصول عسل جالب عقب می اندازند چون در اثر عدم تغذیه در این ماه جمعیت ها ضعیف مانده و ناچار می شوند كه شهد شكوفه های درختان میوه را صرف رشد و نمو داخلی خودشان كنند تا قوی شوند و بتوانند از گل هائی كه از اردیبهشت ماه به بعد شهد می دهند عسل بیاورند. بنابراین تكرار می كنم كه زمان تغذیه تقویتی جمعیت ها بهمن ماه و اسفند است همان طوری كه زمان تغذیه تحریكی و زمستانی آنها مرداد و شهریور می باشد. نه طبق رسم ایران آبان و آذر و یا حتی زنبوردار تنها زمان كافی داشت به تغذیه جمعیت هایش بپردازد.

در این جا این سوال پیش می آید كه در بهمن ماه تنها گیاهی كه گل می دهد بیدمشک است كه معمولا باید تمام مواد غذایی را در اختیار كارگران بگذارد تا با آن بتوانند به وسیله غده شیری كه در سرشان وجود دارد ژله رویال برای تغذیه نوزادان درست كرده و ترشح كنند ولی در نقاطی مثل شمال ایران اغلب سال ها باران و برفی كه بعد از شكفتن گل های بیدمشک سر می رسند باعث خراب و غیر قابل استفاده شدن گرده ها و شهد آن می گردد. بنابراین زنبور عسل در این حالت از چه منبعی قادر است شهد به ویژه گرده گل را كه در این ماه تنها منبع پروتئینی طبیعی برای زنبور عسل است و بدون آن ترشح ژله رویال و در نتیجه تغذیه و رشد لاروها غیرممكن می باشد تهیه نماید.

جوابش همان طوری كه قبلا هم كم بیش داده شده اینست كه همه زنبورهائی كه از اواخر مرداد به بعد متولد می شوند مقدار زیادی گرده گل، چه از طبیعت و چه از ذخایر موجود درشان ها می خورند. این گرده های گل در بدنشان تبدیل به مواد پروتئینی و چربی شده در زیر جلدشان ذخیره می گردد در بهمن و اسفند كه مورد نیاز است این مواد از راه خون به سمت غده های شیری حركت كرده و در آنجا پس از پرورش یافتن تبدیل به ژله رویال به رنگ شیری شده از راه دهان و خرطوم داخل سلول ها ریخته می شوند تا لاروها با آن تغذیه شوند. حدود 50 درصد از مواد متشكله ژله رویال یا ژله شاهانه مواد پروتئینی است 15 درصد آن انواع چربی ها و 20 درصدش را قندها تشكیل می دهند. بقیه اش از اسیدهائی هستند كه هنوز ناشناخته مانده اند. در ژله ی رویال انواع ویتامین ها و مواد كانی كه برای رشد طبیعی لاروها لازم هستند وجود دارند.

هرگاه سوراخ پرواز كندو سراسری باشد و به موقع یعنی در مهر ماه یك صفحه نایلونی و یا بهتر یك تخته سه لا در كف كندو گذاشته شده باشد حالا با بیرون كشیدن آن از داخل كندو تمام تاریخ زندگی زمستانی جمعیت را می توان به راحتی خوانده و از وضع كنونیش آگاه شد و بدون اینكه نیازی به باز كردن باشد.
1 - با دیدن تعداد زنبورهای مرده در روی تخته از ضعف و یا قدرت جمعیت ها آگاه شد.
2 -  آخرین نقطه ای كه موم های ریز ریز شده ریخته اند محلی است كه زنبورها هم اكنون در آن نقطه اقامت دارند.
3 -  مقدار موم ریز ریز شده نشان دهنده مقدار غذائی است كه زنبورها تاكنون خورده اند. هر چه بیشتر باشد جمعیت غذای بیشتری مصرف نموده و چه بسا به تغذیه فوری نیاز داشته باشد. در این وضع یك الی دو كیلو خمیرشیرین روی یك صفحه نایلون گذاشته و درست همانجائی كه زنبورها هستند روی قاب ها می گذارند. نایلون نباید تمام قاب ها را بپوشاند تا زنبورها امكان دسترسی به خمیرشیرین داشته باشند. جمعیت آن را در مدتی حدود 2 الی 3 هفته می خورد. بعد از آن می توان جمعیت را با شربت و یا شان عسل نسبتا گرم شده تغذیه نمود.
4 - پیدا شدن مقدار زیادی شكرك نشان آنست كه جمعیت تشنه است و به آب نیاز دارد.
5 - دیدن جسد ملكه زنبوردار را از بی ملكه بودن آگاه می نماید. در این زمان از سال و در این حال 2 كار می توان كرد:

الف : اگر ملكه هائی ذخیره شده باشند یكی از آنها را در قفسه گذاشته در اختیار جمعیت قرار داد.
ب : در اولین فرصت جمعیت را با جمعیت دیگر متحد كرد.

6 - پیدا شدن جسد زنبورهای نر روی تخته می تواند نشان دهنده یكی از این دو وضع باشد.
الف: نطفه موجود در كیسه ذخیره ملكه تمام شده و وی به ناچار تخم نر می گذارد. در این صورت ملكه باید هر چه زودتر حذف و به وسیله یك ملكه جفتگیری كرده جوان با استفاده از روش بهاری جانشین گردد.
ب: ملكه مدتهاست مرده و كارگران تخمگذاری می كنند.

چنین جمعیتی معمولا دیگر قابل بهره برداری نیست و به محض گرم شدن هوا باید آن را از بین برد بدین طریق كه كندو را به فاصله حدود 100 متر برده و از زنبورها خالی نمود. در نقطه ای كه سابقا همین كندو قرار داشت كندوئی نگذاشت تا زنبورهای جمعیت نر جایی برای اقامت پیدا نكرده و كاملا متفرق گردند و از بین بروند و هم از شرشان راحت شود.

اگر در هوای نسبتا ملایم جلوی سوراخ پرواز زنبورها سرگردان این طرف و آن طرف بدوند و نتوانند پرواز كنند احتمال مبتلا بودن جمعیت به بیماری نوزما وجود دارد. بررسی زیادتر و آزمایشگاهی لازم است و یا زنبوردار می تواند از راه تشخیص این بیماری بدون میکروسکوپ استفاده كند.به محض بالا رفتن گرمای هوای 8 درجه در سایه به سرعت و مثل ماه های قبل پرواز دفع مدفوع انجام می گیرد. چنانچه زنبورهای بعضی از جمعیت ها كندوهایشان را ترك ننمایند معمولا جای نگرانی باید باشد. آنها قبلا این كار را انجام داده و دیگر نیازی به آن ندارند.

در بهمن ماه اگر روی تخته پرواز زنبورهائی در حال آوردن گرده گل به كندو دیده شوند علامت آنست كه ملكه آن جمعیت در حال تخمگذاری است و این كار را مدتی است كه شروع نموده. این موضوع مهمی است كه زنبوردار باید همیشه در زنبورداری یادش باشد.

پس از پایان پرواز دفع مدفوع هنگام غروب همان روز زنبوردار بررسی خوبی از وضع داخلی جمعیت ها می تواند انجام دهد به صورت زیر:
1 - با گذاشتن و چسباندن گوش به یكی از دیواره های كندو شنیدن صدائی آرام معرف سلامت و رضایت جمعیت است.
2 -  اگر از راه سوراخ پرواز به داخل كندو كمی فوت شود و یا به دیواره كندو ضربه ای نسبتا ملایم با پشت انگشت ها وارد گردد شنیدن صدائی كوتاه از زنبورها علامت سالم بودن آنها است.
3 -  در صورت دیده شدن تعدادی زنبور به صورت سرگردان كه روی تخته پرواز بی هدف به این طرف و آن طرف می روند باید گوش به دیواره كندو چسباند. هرگاه صدای گریه زنبورها شنیده شد آن جمعیت معمولا ملكه ندارد. به چنین جمعیتی باید یك ملكه داد و یا آنكه وی را با جمعیت دیگری متحد كرد.

از وزن كردن هر 2 هفته یك بار غفلت نگردد كه خود كلید كلی از معماها در شغل زنبوردار است.

مطالعه كتب مفید زنبورداری در این ماه هم ممكن است، چه هنوز كارهای وقت گیر و پر مشغله زنبورداری شروع نشده. گواینكه مطالعه در عین شدت كار هم برای زنبوردار ممكن است چون مطالعه نوعی تفریح است نه نوعی كار.

در بهمن ماه یك كنترل دقیق وسایل كار لازم است. همه ابزار كارها باید تمیز و شسته و آماده شروع فعالیت دوباره باشند. برای اینكه در هنگام شدت كار زنبوردار دائم دنبال آنها نگردد باید این شعار را در زندگی زنبورداریش همیشه مد نظر داشته باشد. (یك جا برای هر یك از ابزارها و هر یك از ابزارها بجای خودشان )
 

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن " دکتر شهرستانی "